CHỢ NỔI, LINH HỒN CỦA NGƯỜI VIỆT Ở ĐẤT PHƯƠNG NAM

             Vài hôm trước đây, tôi có dịp trở lại ngắm nhìn chợ nổi Cái Răng vào buổi sáng tinh mơ. Đây cũng là thời điểm tốt nhất để các hoạt động mua bán diễn ra sôi nổi, tấp nập nhất trong ngày vì chỉ đến tầm 9 giờ sáng chợ đã tan…Tuy chỉ diễn ra thời gian ngắn trong 1 ngày nhưng chợ nổi theo tôi chính là linh hồn của người việt ở đất Phương Nam có lẻ từ khì cha ông thời mở đất cho đến bây giờ.

                     Tôi đã đến thăm và chụp ảnh 4 chợ nổi phương nam gồm chợ Cái Răng, Phong Điền, Ngã Năm và ngã Bảy ( Hậu Giang) và  nhiều chợ nổi nhỏ khác mổi khi lang thang chạy dọc ven những  đường ở nam bộ. Theo những lão nông tri điền nam bộ, chợ nổi phát triển từ xa xưa bởi vùng đất này là nơi hội tự của  Chín dòng Cửu long và vô số kênh rạch khác nên người nông dân trồng trọt  chỉ thông qua thương lái chạy trên những con sông đưa hàng hóa ra  chợ bán sỉ, bán lẽ là nhanh nhất bởi một phần thời đó đường sá trên bộ ít, không có cầu  nên đường thủy là …trời phú.Nhìn những mái chèo của những chị em phụ nữ lái thuyền thuần thục trên các chợ hoặc chèo những chiếc xuồng ba lá xuôi ngược trên sông miệng cừ reo hò vang cả một vùng trời, thật tuyệt. Bởi vậy nếu Chợ Nổi mất đi thì có lẻ bản sắc Nam bộ của “ Đất rừng Phương Nam” sẽ không còn nữa. Hic

                           Nhưng đã nhiều lần đến chợ Cái Răng, nên trong chuyến đi mới nhất này ( tháng 7/2017) điều đầu tiên tôi cảm nhận là chợ ngày càng vắng vẻ. Cái chất của chợ như đông đúng, ồn ào với nhiều cây bẹo….đã quá ít ỏi so với tầm vóc của Cái Răng ngày xưa và hình như cái chợ dần dần đang biến tướng từ chợ nổi đơn thuần chất sáng cái chợ phục vụ khách du lịch. Bởi biểu hiện của tình trạng này là tình trạng chèo kéo khách du lịch để mua bán với cái giá cao ngất trời so với giá cả của các chợ trên đất liền.v.v…Nhưng dù gì đi nữa tôi phải thưởng thức 1 tách cà phê nóng khi lênh đênh trên chợ để có chút vị “ chợ nổi” như đã từng đi qua.

Kinh nghiệm của tôi trong thời làm báo : hể cái gì được công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”, thì liền sau đó là một sự xuống cấp về tinh thần và tình trạng thương mại hóa sẽ lên ngôi. Lễ hội Chọi Trâu ở Đồ Sơn ( Hải Phòng) cũng là một ví dụ

-----------

CHỢ NỔI CÁI RĂNG, nằm trên Sông Hậu. Đây là con sông vốn có dòng chảy phù sa bất tận của người dân miền Tây Nam bộ, chảy qua tỉnh An Giang, tạo nên ranh giới tự nhiên giữa các tỉnh Đồng Tháp và Cần Thơ, Vĩnh Long và Cần Thơ, Hậu Giang và Vĩnh Long, Trà Vinh và Sóc Trăng.

Thuở xưa, chợ nổi hình thành là vì đường bộ và phương tiện lưu thông đường bộ chưa phát triển, trong khi đó nhu cầu mua bán, trao đổi hàng hóa, người ta tụ tập trên sông và bằng các phương tiện như xuồng, ghe, tắc ráng.....Vị trí chợ nằm gần cầu Cái Răng, cách trung tâm thành phố Cần Thơ khoảng 6 km đường bộ và mất 30 phút nếu đi bằng thuyền từ Bến Ninh Kiều.

                Chợ nổi Cái Răng cũng là chợ đầu mối chuyên mua bán sỉ các loại trái cây, nông sản của vùng. Hàng hóa tập trung ở đây với số lượng lớn. Mỗi mặt hàng đã được phân loại cho đồng đều về chất lượng, kích cỡ. Nếu như dân địa phương và các vùng lân cận thường sử dụng các ghe, xuồng trung bình chở các mặt hàng nông sản đến đây tiêu thụ thì những ghe bầu lớn là của các thương lái thu mua trái cây tỏa đi khắp nơi, sang tận Campuchia. Hòa mình vào không khí nhộn nhịp của buổi chợ, du khách có thể quan sát, tìm hiểu sinh hoạt của nhiều gia đình thương hồ với nhiều thế hệ chung sống trên ghe. Có những chiếc ghe như "căn hộ di động" trên sông nước với những chậu hoa kiểng, các loài vật nuôi, các tiện nghi đầy đủ như ti-vi màu, đầu dĩa, dàn âm thanh... có cả xe gắn máy đậu trên ghe.

( ẢNH TRONG BÀI ĐƯỢC CHỤP TRONG NHIỀU LẦN ĐẾN CHỢ NỔI CÁI RĂNG )

BÌNH DƯƠNG, NƠI CÓ NHỮNG NGÔI NHÀ CỔ XƯA....

Hôm rồi tôi đi Bình Dương dự họp 40 năm ngày ra trường của lớp phóng viên TTXVN khóa 14 (1977-2017). Gặp nhau, chỉ còn phân nữa anh em theo sĩ số của lớp học xưa và hầu như tất cả đã về hưu bắt đầu an vị của tuổi già rồi với biết bao nhiêu câu chuyện kể về nghề nghiệp và về cháu nội, ngoại ha ha….Riêng tôi, tôi lại có dịp nhớ lại những câu chuyện của xứ Thủ Dầu Một mà tôi đã có dịp viết về nó. Đó là câu chuyện của những chiếc nhà cổ trên 100 năm của xứ này

Từ nhỏ và cho đến khi trưởng thành, tôi sống cùng những căn nhà cổ ở cả nội lẫn ngoại. Vì vậy, sau này có dịp lang thang với nghề viết báo cứ nghe đâu đó có ngôi nhà cổ là tôi lọ mọ tìm đến xem. Và có một dịp tôi đến tỉnh Bình Dương.

Giữa thị xã Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương hiện có 2 ngôi nhà cổ của dòng họ Trần với độ tuổi hơn 100 năm nhưng vẫn còn nguyên vẹn các giá trị về mặt văn hóa và nghệ thuật kiến trúc. Hai ngôi nhà ấy nay trở thành điểm tham quan hấp dẫn đối với du khách khi đến thăm Bình Dương.Đó là ngôi nhà cổ của ông Trần Công Vàng và ông Trần Văn Hổ ở phường Phú Cường, thị xã Thủ Dầu Một. Cả hai ngôi nhà đã được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp Quốc gia. Cả hai ngôi nhà đều được xây dựng và chạm khắc rất tinh vi, thể hiện trình độ kĩ thuật và mĩ thuật của người xưa rất tinh tế. Thích nhất vẫn là ngôi nhà của gia tộc Trần Văn Vàng.

Ngôi nhà cổ của ông Trần Công Vàng có kiến trúc theo kiểu nhà rường Huế, được xây cất từ năm 1889. Nhìn bề ngoài ngôi nhà có vẻ thấp, nhưng khi bước vào bên trong, hệ thống cột kèo, trần nhà cao làm cho không gian trở nên rộng rãi và thoáng mát. Từ chân cột đến mái nhà, bàn ghế, tủ, trang thờ, các khuôn cửa, hoành phi, liễn, câu đối, tranh tứ bình, thủ quyển… tất cả đều được chạm trổ, sơn thếp, cẩn xà cừ vô cùng công phu, khéo léo làm cho ngôi nhà mang vẻ đẹp vừa tráng lệ, vừa trang nghiêm. Ngôi nhà có một hành lang nội chạy vòng sau phần thờ tự. Hành lang này giúp việc liên thông giữa nhà khách và các buồng ngủ mà không phải đi ngang qua gian thờ nên đảm bảo được tính nghiêm trang cho gian thờ cúng của gia chủ.

 Vật liệu chính để làm nên ngôi nhà này phần lớn là các loại gỗ quý như cẩm lai, giáng hương, gõ, sến, mật… Những loại gỗ này lâu ngày lên nước đen bóng kết hợp với sắc đỏ vàng của hoành phi, câu đối và màu ánh bạc của các chi tiết khảm trai làm cho không gian ngôi nhà càng thêm nổi bật, thể hiện rõ chất phong lưu, quý phái của các bậc gia chủ xưa. Ngoài ra, xét về vị trí, ngôi nhà cổ của dòng họ Trần đều nằm gần sông Sài Gòn, nên rất thuận tiện cho việc chuyên chở cây gỗ từ rừng về để xây cất. Tuy vậy, điều quan trọng để làm nên vẻ đẹp của nhà cổ họ Trần là người chủ đã biết tuân theo đặc điểm truyền thống trong phong cách kiến trúc cổ của người Việt Nam. Đó là lối kiến trúc hài hòa với địa hình, phong cảnh và thiên nhiên vùng nhiệt đới.

Có thể nói, ngoài giá trị thẩm mĩ và kiến trúc, nhà cổ họ Trần còn phản ánh khá sâu sắc những yếu tố văn hóa, kinh tế, xã hội của tầng lớp thượng lưu vùng đất Thủ Dầu Một hồi thế kỉ XIX. Vì vậy, nó chính là một loại hình di sản độc đáo của vùng đất này./.