 |
| Tác giả VŨ KIM KHOA |
Bạn
thường phấn chấn khi vào một phòng triển lãm ảnh nghệ thuật chào mừng một sự kiện
nào đó ở nước ta. Ở các gian trưng bày, bạn nghe thấy nhiều lời khen của người xem
ảnh: “Oh? Đẹp quá! Nét thế! Tuyệt vời!!...” Nhưng khi về đến nhà, bạn không còn
nhớ gì hết. Đó có lẽ là kết cục của những thứ sản phẩm nghệ thuật “ăn theo”.
Tuy vậy Ban tổ chức vẫn hào sảng tuyên bố: Cuộc triển lãm thành công rực rỡ, số
lượng và chất lượng hơn hẳn những năm trước! Đâu đó, trong báo cáo chuyên môn của
Ban giám khảo gửi Ban tổ chức (có thể được đọc công khai trong buổi khai mạc
phòng triển lãm), lại có những đoạn viết gây não lòng các tác giả gửi ảnh dự
thi. Nào là: “ảnh trùng lặp nhiều quá”, ảnh còn “lỗi hậu kì”; “ảnh chưa có nhiều
sáng tạo”…, kèm theo cả đống những vấn đề mà các thí sinh vẫn chưa khắc phục được,
bị mấy nhà thẩm định vạch ra…
Hàng
xóm nhà tôi có một anh bạn trẻ, mở quầy mua bán và sửa chữa điện thoại. Hôm rồi
con Nokia trung thành của tôi nạp mãi mà pin không chịu tích điện, bèn đưa sang
để anh “xem hộ”. Nhìn thấy chiếc điện thoại, anh ta “miệt thị” bảo: “sao bác
còn dùng làm gì con điện thoại cùi bắp ấy?”. Rồi anh moi từ trong cái sạp
chuyên trưng bày đồ cũ ra một cái điện thoại mỏng dính và nhẹ. Đến nỗi tôi đã
nghĩ, có thể đặt trên mặt nước thì cái thứ mong manh ấy cũng không thể chìm, mà
sẽ nổi lênh bênh như mảnh lá sen bên góc hồ; thậm chí nó còn trôi được khi bị
gió lay thổi nhẹ. Đến lúc anh ta vuốt lên mặt cái màn hình, thì Chúa ơi!… Tài
gì mà cảnh sắc trời xuân lại hội tụ được ở đó(?). Để nhử một lão già chơi ảnh,
anh giơ máy lên hướng vào tôi rồi vỗ ngón tay nhẹ hều vào góc máy. Khi ngửa cái
màn tinh thể lỏng ra cho tôi xem, thì tôi thấy một cặp mắt nghi kị, khó đăm đăm
đang dòm mình chằm chặp. Anh lôi tôi sát gần cái quầy kính, chỉ cho tôi xem các
tính năng đã được tích hợp. Trong chốc lát, bức chân dung méo mó anh vừa chụp
có thể chuyển màu thành đen trắng; đảo dương bản thành âm bản; chuyển các gam
màu có sắc xuân hạ thu đông; rồi lại biến được ngay thành tranh màu nước như có
cọ vẽ của Bùi Xuân Phái phớt qua vậy…
Với
các phương tiện kĩ thuật có trong tay, nhà nhiếp ảnh bây giờ quá dễ dàng để chụp
một bức ảnh có đủ sáng và no màu, như chính mắt thường nhận biết được. Chẳng bù
cho thời gian của những năm tám mươi, chín mươi và xa hơn nữa ở thế kỉ trước,
khi chúng tôi còn lọ mọ với đám phim đen trắng “quá đát”, vài ba mẫu máy ảnh
XHCN chỉnh tốc độ chụp, căn cửa mở ống kính…, hoàn toàn bằng tay. Sau một ngày
vận dụng cả vốn liếng và kinh nghiệm vào việc ghi hình, buổi chiều tà hì hụi
pha thuốc, rồi tráng phim. Trong khi khấp khởi chờ cuộn phim khô, mới sực nhớ đến
phần ăn cả nhà để dưới nắp cái lồng bàn. Lại mặn nhạt với bữa tối ngắt ngơ một
mình. Chỉ vài cuộn phim ban ngày chụp là đã ngốn hết trọn một đêm kì cạch cắt
giấy và in ảnh… Thôi thì cái thời “hoàng kim” của những chàng nhiếp ảnh “hào
hoa trong cái nhìn của thiên hạ, nhếch nhác trong mắt người thân” cũng đã chìm
lắc lơ vào dĩ vãng, không nên nhắc đến làm gì nữa, kẻo người đời lại bảo là
hoài cổ!!
Khi
những cái bếp dầu bị quăng vào lò luyện thép và chiếc nồi điện ngự xinh xắn bên
mâm cơm mỗi gia đình, cũng là thời điểm chiếc máy ảnh tự động cao cấp chen dần
vào túi đồ nghề của những phóng viên nhiếp ảnh. Hiện đại hơn, thiết bị còn có
thể bán phần tự động khi ưu tiên cho độ sâu trường nét (độ mở ống kính), hoặc ưu
tiên cho thời gian phơi sáng (tốc độ cửa chập). Khi mà công nghệ số hóa tràn
vào cuộc sống, các hãng điện tử đua nhau cải tiến thiết bị, thì độ nhạy bắt
sáng (ISO), độ xử lý nhiễu hạt (NOIS) đã không còn là “nhảy vọt” nữa, mà phải gọi
là “bay vọt” vào nghề ảnh. Bây giờ người ta có thể chụp được cả những thứ mà mắt
thường khó nhận ra. Giá thành của một cái máy ảnh hiện nay đã không còn là một
vài “chỉ” như xưa, mà nó có thể nhống lên đến vài cây vàng. Trong khi đó, mua một
chiếc điện thoại di động nhưng nó được “tích hợp” thêm chức năng chụp ảnh, quay
clips và kết nối internet…, động đến nó thấy tờ “tíc kê” bảng giá bé tin hin nhưng
lại ghi con số kếch xù: dăm triệu, chục triệu và nhiều hơn nữa...
Có
quá nhiều tiện ích như vậy, nhưng hà cớ vì sao mà chất lượng của những cuộc thi
ảnh ở ta vẫn chưa làm thỏa mãn Hội đồng nghệ thuật? Vẫn chưa kéo được “hàng vạn”
khán giả đến xem triển lãm ảnh, như một số bản báo cáo người ta đã “viết khống”
và đọc trên diễn đàn?
Chụp
một bức ảnh được cho là đẹp, ở thời đại kĩ thuật số hiện nay không còn là chuyện
khó. Một bức ảnh no màu, có độ phân giải tốt, quả không còn là vấn đề với các
nhà nhiếp ảnh nói riêng và những người thích chụp ảnh nói chung. Người xem ảnh
cũng đã quen mắt với những khuôn hình mượt mà, sắc nét (những tiêu chuẩn căn bản
mà giới nhiếp ảnh nhiều năm trước đòi hỏi). Nếu dẫn khách đến xem phòng ảnh, mà
chỉ thấy người ta khen “nét”, khen “đẹp”, thì tác giả của bức ảnh buồn ngang với
bị chê là mình bất tài! Vì thực chất đó là “công việc chuyên môn” của thiết bị.
Các nhà nhiếp ảnh hôm nay quan tâm hơn đến việc tạo ra những bức ảnh có khả
năng truyền tải được điều gì đó cho người xem; nó có “hồn cốt” không? Hay ẩn chứa
thông điệp gì…(?)
Trong
ổ cứng của cả ngàn hội viên Hội Nghệ sĩ nhiếp ảnh Việt Nam, của cả các tay chơi
ảnh tự do trải dài khắp đất nước, hẳn chất đầy những file ảnh chụp về miền núi
phía Bắc; nhưng giải thưởng của HIPA (Hamdan International Photography Award
năm 2019) chụp về mấy mẹ con người Việt Nam vùng Tây Bắc lại thuộc về một người
Malaysia: Ewind Ong Wee Kee (?). Ông ấy đi dự thi ảnh và đem 120.000 USD tiền
thưởng về nhà cất trong két sắt. Vậy mà đại đa số các nghệ sĩ của chúng ta gửi ảnh
dự thi quốc tế, mỗi cuộc tốn cả triệu bạc nộp lệ phí cho Ban tổ chức, mà chỉ
đem được về những tấm huy chương trang trí trong tủ bày làm lưu niệm(?).
Một
ví dụ khác, ấy là khi các nghệ sĩ người Hà Nội tổ chức hàng đoàn đi sáng tác ở
khắp đất nước, nhưng lại quên cảnh đời của cậu bé Phả với người mẹ bị tâm thần
sống bên mép đê sông Hồng. Cậu sinh viên người Mỹ - Justin Maxon sau khi hoàn
thành bộ ảnh chụp hai mẹ con chị Mùi - Phả đã tâm sự: …“Tôi từng cảm thấy lạc
lõng khi phải sống ở một đất nước mới với những trải nghiệm mới. Hai mẹ con chị
có vẻ lẻ loi giống tôi. Có một điều kỳ lạ ở họ đã làm tôi thay đổi, đó là việc
tìm thấy hạnh phúc từ nội tại. Ở Mỹ, bạn được cho là hạnh phúc khi bạn sở hữu
tài sản, nhưng ở đây, hai mẹ con chị hoàn toàn tay trắng. Chị ấy thậm chí còn
thích cuộc sống không nhà cửa hơn là bị nhốt trong một trung tâm xã hội. Chị ấy
theo đạo Phật. Chị ấy bị đặt bên lề xã hội. Chị ấy cho tôi thấy tất cả chúng ta
đều là con người với tất cả ý nghĩa nhân bản của từ này”.
Hai
ví dụ khác nhau khiến chúng ta phải ngầm thừa nhận rằng, các nhiếp ảnh gia nước
ngoài đã vượt những nhà nhiếp ảnh người Việt Nam ở cách tiếp cận đề tài và xử
lý hiệu ứng màu sắc. Bức ảnh đơn của Ewind Ong Wee Kee hoàn toàn xứng đáng nhận
giải cao nhất của cuộc thi với chủ đề “Hy vọng” mà Thái tử Dubai Hamdan bin
Mohammed bin Rashid Al Maktoum trao thưởng. Thông thường, nếu bản thân tôi có
đi cùng nhóm với tác giả, thì chắc chắn bức ảnh tôi chụp được trong điều kiện
ngoài trời như thế, luôn cố gắng để sao cho sắc nét và màu sắc phải no đủ…
Chúng ta quên rằng chấm ảnh ở các cuộc thi lớn như vậy thường đều là những nhà
nhiếp ảnh hàng đầu. Và việc phải xem những bức ảnh “đạt chuẩn” đôi khi đã thành
nhàm chán trong con mắt của họ.
Chẳng
phải ngẫu nhiên người ta chọn trong hàng chục ngàn bức ảnh để tôn vinh một tác
phẩm trào nên nỗi buồn âm u, cả một bối cảnh bị dồn nén, bức bối nhờ gam màu yếu
ớt, ảm đạm… Sắc trầm như trĩu nặng hơn, khi “cuộc đời phía trước”, “cuộc đời
phía sau” bấu víu vào thân phận bé mọn, thiệt thòi… (ở đây tôi coi mỗi đứa trẻ
là một cuộc đời của người thiếu phụ). Trong lúc như cùng cực nhất, người mẹ hướng
ánh mắt (không còn lành lặn) lên phía trên. Cái nhìn đầy tin tưởng và “hy vọng”
rằng sẽ được “bề trên” nhìn lại… Ánh mắt “hy vọng” như đại diện cho những thân
phận bé nhỏ, khốn cùng trải khắp thế gian. Nó tĩnh lặng mà mạnh mẽ như một lời
kêu gọi đến thế giới văn minh: Phải có cái nhìn đáp lại! Và những bức ảnh như
thế, có thể làm thức tỉnh lương tâm thời đại.
Chỉ
qua bức ảnh của một nghệ sĩ người Malaysia, chỉ một bộ ảnh của cậu sinh viên người
Mỹ, đã là minh chứng điển hình để khơi gợi cho chúng ta cách tiếp cận và cách
khai thác đề tài nhiếp ảnh. Chúng khiến các nhà nhiếp ảnh người Việt Nam đã lờ
mờ nhận ra, một bức ảnh đẹp chưa đủ để tạo nên “một tác phẩm nghệ thuật”. Các
tác phẩm của họ là ví dụ, là dụng cụ trực quan, thể hiện sâu sắc một điều rằng:
Cái đẹp trong ảnh không chỉ là vẻ ngoài bóng bẩy, hay những cảnh quan hùng vĩ…;
cái đẹp trong nghệ thuật nhiếp ảnh, còn là hiệu ứng để thúc đẩy những con người
xích gần lại nhau, bùng phát những ứng xử khoan dung đầy chất nhân văn giữa đồng
loại.
Nguồn : https://www.facebook.com/vukim.khoa.3/posts/1217562948417236
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét